კურატორები: ლიდია მეთიუსი, მარიამ შერგელაშვილი და ნინო (ჩუკა) კუპრავა.
მხარდამჭერი: აშშ-ის საელჩო საქართველოში
პროექტი აბრეშუმის სახელმწიფო მუზეუმის ინიციატივაა, რომელიც მრავალდარგობრივად აერთიანებს რვა ხელოვანს აშშ-დან და საქართველოდან. საარქივო კვლევის, სახელოვნებო რეზიდენციისა და კულტურული გაცვლის დინამიკური მთლიანობით, პროექტი იკვლევს აბრეშუმის ისტორიულ, ეკოლოგიურ და კულტურულ მნიშვნელობას. ის სვამს კითხვას: როგორ შეიძლება მუზეუმის უნიკალური ბიბლიოთეკის კოლექცია გახდეს შთაგონება ახალი ნამუშევრების შესაქმნელად? განსხვავებული მედიების საშუალებით – საარქივო მასალებით, აუდიო-ვიდეო ნამუშევრებით, ანიმაციითა და პოეზიით – მონაწილე ხელოვანები ხელახლა განმარტავენ მუზეუმის მდიდარ კოლექციას, აერთიანებენ ნარატივებს, რომლებიც აკავშირებს წარსულსა და აწმყოს, ტრადიციასა და ინოვაციას.
თანაკვეთა თბილისში
ავტორი: ლიდია მეთიუსი
„წარმოიდგინეთ, რომ მუზეუმი ხალხის მიერ მოქსოვილი აბრეშუმის პარკია; ამის საფუძველზე შესაძლებელია წარსულიდან ყოფიერების ახალი მდგომარეობა ჩამოყალიბდეს.”
ასე იწყება ამერიკაში მოღვაწე ხელოვანების, მერი ციონგასისა და ჯიმ რობერის პროექტის კონცეფცია. ეს ხელოვანები იყვნენ ერთერთი იმ ხუთეულიდან (სტეისი სტირსთან, ჯონ რომანოსთან და ჯიი პატერსონთან ერთად) — რომლებიც აშშ-ის სხვადასხვა რეგიონიდან თბილისში ჩამოვიდნენ 2024 წლის გაზაფხულზე პროექტში „ტექსტები როგორც კულტურული საგანძური“ მონაწილეობის მისაღებად. საქართველოში ჩამოსვლისთანავე ხელოვანებმა მუშაობა დაიწყეს ორკვირიან სახელოვნებო-კვლევით რეზიდენციაში, რომელსაც მხარს უჭერდა აშშ-ის საელჩო საქართველოში. ისინი აბრეშუმის სახელმწიფო მუზეუმში, როგორც აბრეშუმხვევიას პარკში აღმოჩნდნენ, რომელიც თავის მხრივ გარდაქმნის გამორჩეულ ფაზაში იყო.
ხელოვანების ვიზიტის დროს, 2024 წლის მარტში, მუზეუმის არქიტექტურული ინფრასტრუქტურის განახლებისა და რეაბილიტაციისთვის მშენებლები აქტიურად მუშაობდნენ. მუზეუმის კოლექციები საგულდაგულოდ იყო შეფუთული და პლასტიკურ ხვეულებში მოთავსებული, რათა მტვერისა და სამშენებლო ნარჩენებისგან არ დაზიანებულიყო. სანამ მუზეუმის ბიბლიოთეკის უზარმაზარი კოლექცია ყუთებში შეინახებოდა, თანამშრომლებმა გადაინახეს ის ჟურნალები და წიგნები, რომლებიც მოწვეულმა ხელოვანებმა წინასწარ გამოითხოვეს. მათ შორის იყო პუბლიკაციები აბრეშუმის ჭიის (Bombyx Mori) სასიცოცხლო ციკლის, თუთის ხეების კულტივირების, ადგილობრივი და საერთაშორისო აბრეშუმის ტექსტილის ქსოვის, აბრეშუმის წარმოების ინდუსტრიალიზაციისა და მისი ფართო გლობალური სავაჭრო მარშრუტების შესახებ. ყოველდღე, როდესაც ხელოვანები აბრეშუმის მუზეუმში მიდიოდნენ ამ ტექსტების შესასწავლად, ისინი შენობასა და მის ეტაპობრივ, სტაბილურ ტრანსფორმაციას აკვირდებოდნენ. ხაზავდნენ, აკეთებდნენ შენიშვნებს და ფოტოებს უღებდნენ ბიბლიოთეკის საგანძურს – პუბლიკაციებსა და იშვიათ გამოცემათა გვერდებს. თანდათანობით ეცნობოდნენ იმ თანამშრომლებს, რომლებიც ყოველდღიურად მუშაობდნენ და ამუშავებენ მუზეუმს, როგორც ჭია აბრეშუმის პარკს.
ტექსტუალურ კვლევას თან ერთვოდა ამერიკელი ხელოვანების იდეების გაცვლა პრეზენტაციებისა და პრაქტიკული ვორქშოფების საშუალებით სამ ქართველ მონაწილესთან ერთად, რომლებიც ასევე ამ პროექტზე მუშაობდნენ. ადგილობრივი ისტორიისა და ვიზუალური კულტურის უფრო ღრმა გაგების მიზნით, ხელოვანები დადიოდნენ ქალაქში, აკეთებდნენ ხმოვან და ვიდეო ჩანაწერებს; ათვალიერებდნენ თბილისის სხვადასხვა მუზეუმისა და საქართველოს ეროვნული არქივის (კინო-ფოტო ფონო ფონდის) კოლექციებს. ისინი ასევე სტუმრობდნენ სხვა გავლენიან ადგილობრივ მხატვრებს, კურატორებსა და პოეტებს, მოინახულეს ადგილები, რომლებიც მასპინძლების რეკომენდაციით განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი იყო. ამ ურბანულ გაცვლებს უფრო მეტ სიღრმეს მატებდა ექსპედიცია საქართველოს რეგიონებში, რომელსაც აბრეშუმის მუზეუმის კურატორები თან ახლდნენ. იქ, ხელოვანებმა მოინახულეს აბრეშუმის ჭიის თანამედროვე ფერმა, რომელსაც ლამარა ბეჟაშვილი უძღვება. ექსპედიციისას მათ ექსპერიმენტული მუსიკა შექმნეს, დააგემოვნეს ადგილობრივი სამზარეულო და მოინახულეს “სახლ-მუზეუმები”, რომელთა შემადგენლობაში შედიოდა სახელოვნებო და ლიტერატურული საგანძური კახეთსა და ჩარგალში. ამერიკაში დაბრუნების შემდეგ, ამ შთაბეჭდილებებსა და მასალებს მისცეს შანსი ექვსი თვის განმავლობაში დაესვენათ და დაფიქრებულიყვნენ, სანამ საბოლოო ნამუშევრებად გარდაიქმნებოდნენ.
ამ შთაგონების ნაყოფი ჩანს აბრეშუმის მუზეუმის ბლოგზე ნაჩვენებ ნამუშევრებში. მათ შორისაა მოკლემეტრაჟიანი ფილმი, რომელიც შექმნეს სტეისი სტირსმა და ჯონ რომანომ, (ისინი უკვე მრავალი წელია ურთიერთთანამშრომლობენ). ნამუშევარი აერთიანებს ანიმაციას ნახატებიდან, ბიბლიოთეკის წიგნების ილუსტრაციებს, საარქივო ფილმების მასალებს, რომლებიც საქართველოს ეროვნულ არქივში მოიძიეს, და სცენებს, რომლებიც მათ თბილისის ქუჩებში სეირნობისას, ასევე ბეჟაშვილის აბრეშუმის ფერმაში გადაიღეს. სიურრეალისტური კინოს ესთეტიკით, მაყურებელი აკვირდება მხატვრების წარმოსახვით პოეტურ ხეტიალს ქალაქისა და ლიტერატურული „ტექსტების“ დიალოგში, რომლებსაც ვიზიტისას შეხვდნენ.
პოეტმა ჯი.ი. პატერსონმა შექმნა საკუთარი ტექსტი ამ რეზიდენციის გამოცდილების საპასუხოდ — სტრუქტურირებული ხმოვანებისა და რითმების გარშემო. დაბეჭდილი და საუბრისეული სიტყვის აკუსტიკისა და ვიზუალობის მიმართ მგრძნობიარე მისი პოეტური ენა და ხაზები შთაგონებული იყო აბრეშუმის მუზეუმის ბიბლიოთეკაში არსებული ნამუშევრებით. ორი ტექსტი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი გახდა მისთვის ლექსის “Morus alba Mûrier” დაწერისას: ლუი პრევოსტის “კალიფორნიელი მეაბრეშუმის სახელმძღვანელო” და მარკ ჟერომ ვიდას Ver a Soie, რომელიც ფრანგულად თარგმნა მატიო ბონაფუსმა. პატერსონის ფიქრების შედეგია პატივის მიგება თუთის ხის მარადიული სულისადმი და მისი მკვებავი ფოთლების შეგროვებისადმი – იმ პროცესისადმი, რომელიც გვაკავშირებს ისტორიასთან და მომავალში იმედის წყაროს წარმოადგენს.
ტექსტილისა და ტექნოლოგიის გადაკვეთაზე მუშაობისას, მერი ციონგასმა და ჯიმ რობერმა მრავალრიცხოვან “წარსულის მასალებზე” პასუხად შექმნეს ნამუშევარი აბრეშუმი + ხმა. მხატვრებმა საარქივო ქაღალდზე ჩააკერეს გამტარი ძაფი აუდიო დინამიკის შესაქმნელად. ეს აპარატი საშუალებას აძლევს დამთვალიერებლებს ისიამოვნონ ხმოვანი ლანდშაფტით, სანამ ხედავენ მუზეუმის ბიბლიოთეკის წიგნების, ეროვნული კინოფილმების არქივისა და ლამარა ბეჟაშვილის კახეთში არსებული აბრეშუმის ფერმის საგანძურებიდან აღებულ გამოსახულებებს. ციონგასისა და რობერის ინტერესი გამოიწვია აბრეშუმის ჭიის, Bombyx Mori-ის ბიოლოგიურმა ციკლმა, ხელოსნობისადმი და შრომის მიმართ სიყვარულმა. ნამუშევარი ასევე შთაგონებულია საბჭოთა ეპოქის ქარხნული წარმოების მექანიკითა და თანამედროვე ქალაქების კონტექსტების კონტრასტებით, რისი გავლენებიც იგრძნობა მათ აუდიო-ვიზუალურ ნამუშევრებში.
სტრუქტურების განჩრდილვა: არქივის რეაქტივაცია
ავტორი: მარიამ შერგელაშვილი
„ტექსტები, როგორც კულტურული საგანძური“ წარმოადგენს აბრეშუმის, როგორც მასალისა და კულტურული სიმბოლოს, ისტორიული, ვიზუალური და კონცეპტუალური ასპექტების მრავალმხრივ კვლევას. სამი ქართველი მხატვრისა და დიზაინერის — ნინო ქვრივიშვილის, მარიამ ზალდასტანიშვილისა და ნინო გოდერიძის (God Era) ნამუშევრები იკვლევს ისტორიულ ნარატივებს თანამედროვე ინტერპრეტაციით, ქმნის თანმიმდევრულ და მრავალფეროვან მხატვრულ გამოცდილებას.
ნინო ქვირივიშვილის ნამუშევარი – ღია ბარათების სერია, შექმნილია ხელოვანის უნიკალური ინდუსტრიული ტექსტილის ჩანახატების გამოყენებით. ეს ესკიზები წარმოადგენს ვიზუალურ რეფერენსებს, რომლებიც შთაგონებულია მუზეუმის ბიბლიოთეკაში დაცული ჟურნალის American Silk ციტატებით. ამგვარი გადაწყვეტა ერთგვარი ხიდია, რომელიც ისტორიულ წყაროსა და თანამედროვე მხატვრულ გამომსახველობას აკავშირებს. ქვირივიშვილის “ამერიკული აბრეშუმის” ჟურნალების საარქივო კვლევა, რომელიც ასისტენტის, თამარ ნადაშვილის, დახმარებით შესრულდა, ისტორიულ მასალას ხელმისაწვდომ ფორმატში გარდაქმნის. მისი ნამუშევრები არა მხოლოდ ასახავს აბრეშუმის წარმოების ტექნოლოგიურ პროგრესსა და ინდუსტრიულ პროცესებს, არამედ ინტერპრეტაციულად განიხილავს მათ საკუთარი შემოქმედებითი პრიზმიდან. ქვრივიშვილის ღია ბარათების სერია შთაგონებულია ჟურნალების გვიანი – მეცხრამეტე და მეოცე საუკუნის დასაწყისის – ინდუსტრიული დიზაინით, ხაზს უსვამს ჟაკარდის ინოვაციას და, ამავდროულად, წარსულის ინდუსტრიულ პრაქტიკებს თანამედროვე მხატვრულ პერსპექტივებთან აკავშირებს.
მარიამ ზალდასტანიშვილის ვიზუალური კამპანია „მე ვნახე ეს“ იყენებს არქივულ მასალას American Silk ჟურნალებიდან, რათა დააკავშიროს აბრეშუმთან და მის ინდუსტრიალიზაციასთან დაკავშორებული საკითხები აბრეშუმის მუზეუმის კონტექსთან. მისი სლოგანი – „მე ვნახე ეს ამერიკულ აბრეშუმის ჟურნალში“ და „ვნახე… აბრეშუმის მუზეუმში“ – ასახავს დიალოგს, რომელიც აცოცხლებს ამ ორ განსხვავებულ სივრცეში აბრეშუმის წარმოების ისტორიულ კავშირებს. თავისი ინტერაქტიული ვიზუალური მიდგომით, ზალდასტანიშვილი ხელს უწყობს მუზეუმის არქივებთან აქტიურ ურთიერთობას, რაც აფართოებს კულტურულ ცოდნაზე ხელმისაწვდომობას.
ნინო გოდერიძის კვლევა და ვიდეო ნამუშევარი პროექტს ბიოლოგიური და ეკოლოგიური პერსპექტივით განიხილავს, რამდენადაც ფოკუსირებულია პარაზიტულ სოკოებზე, როგორიცაა ბრიოსი და კავარა. ეს მასალა მოპოვებულია მუზეუმის ბიბლიოთეკის წიგნიდან „BRIOSI E CAVARA – FUNGHI PARASSITI DELLE PIANTE COLTIVATE OD UTILI“. პარაზიტიზმსა და ქსოვილის დეგრადაციას შორის პარალელების დახატვით, გოდერიძე იკვლევს მოდის მდგრადობის უფრო ფართო თემას. მისი სიმბიოზის მეტაფორა, სადაც დაზიანებული ქსოვილი შეიძლება გადაიზარდოს ახალ ქმნილებაში, ასახავს თანამედროვე, ეკოლოგიურ ხედვას, რომელიც აკრიტიკებს სწრაფ მოდას და განიხილავს მდგრადი პრაქტიკების პერსპექტივას.
****
ამერიკელმა და ქართველმა მხატვრებმა, პოეტებმა და დიზაინერებმა, რომლებიც მონაწილეობდნენ პროექტში „ტექსტები, როგორც კულტურული საგანძური“, ცხადად აჩვენეს, რომ აბრეშუმის სახელმწიფო მუზეუმის ბიბლიოთეკა ნამდვილი საგანძურია. თუ მუზეუმი შეიძლება შევადაროთ „პარკს, რომელიც ადამიანებმა შექმნეს/ამოახვიეს“, მაშინ 2024 წლის ოქტომბერში აბრეშუმის მუზეუმის განახლებული წარდგენა, ახალ თაობებს აძლევს საშუალებას განაგრძონ ინტელექტუალური კვლევები, გაეცნონ კოლექციებს, განავითარონ საერთაშორისო გაცვლები, რაც მრავალმხრივი შემოქმედებითი შესაძლებლობების ასპარეზს ქმნის. კულტურათაშორისი გაცვლითი სახელოვნებო რეზიდენციები, შესაძლოა დროებით მოვლენად აღიქმებოდეს მუზეუმის ხანგრძლივ ისტორიაში, მაგრამ, როგორც ყოველი აბრეშუმის პარკი, ეს პროექტებიც ქმნის უნიკალური პირობებს და გარდამავალ სივრცეს ძლიერი პიროვნული და მხატვრული ტრანსფორმაციების წარმოქმნისთვის.